Bu yazı Romatolog Dr. Selda Öktem tarafından kaleme alınmıştır. Herkesin anlayabilmesi amacıyla basitleştirilmiş ve sadeleştirilmiştir.
Osteoartrit (osteoartroz) Kireçlenme nedir?
Osteoartrit (eklem kireçlenmesi) en sık görülen eklem hastalığıdır. İlerleyen yaşla birlikte görülme sıklığı artar. Eklem kıkırdağının yapısının bozulması, aşınması, incelmesi ve hatta kaybıyla karakterizedir. Eklem kıkırdağındaki harabiyet altındaki kemik dokusunda da değişikliklere neden olur. Bunun sonucunda kemikte büyümeler ve eklem kenarında çıkıntılar gelişir. Osteoartritin Gelişmesini Kolaylaştıran Faktörler Nelerdir? Yaş. Osteoartrit orta-ileri yaşların hastalığıdır. Kırk yaşından önce görülmesi çok nadirdir. Yaş ilerledikçe hastalık görülme sıklığı artar. Örneğin, yetmiş yaşındaki insanların yaklaşık %75’inde osteoartrit bulguları vardır. Kalıtım. Bazı ailelerde çok daha sık olarak ve daha erken yaşlarda osteoartrit geliştiği bilinmektedir. Özellikle el parmak eklemlerinde kemiksi sert şişliklere neden olan ve “nodüllü el osteoartriti” diye bilinen türünde kalıtımın katkısı çok belirgindir. Cinsiyet. Diz ve ellerde görülen osteoartrit kadınlarda daha sık görülür. Kalça eklemi osteoartriti ise kadın ve erkeklerde eşit oranda görülmektedir.
Kilo. Fazla kilo ve şişmanlık eklem üzerine binen yükü artırarak özellikle diz osteoartriti gelişme olasılığını yükseltmektedir. Ayrıca, osteoartriti olan kimselerde kilo artışı, şikayetlerin ortaya çıkmasına ya da artmasına neden olabilmektedir. Eklemlerde yapısal bozukluklar. Eklemlerde doğuştan görülen (örneğin kalça çıkığı, kalça eklemi ile yuvası arasındaki uyumsuzluklar) ya da sonradan kaza, travma, hastalık gibi nedenlerle gelişen yapısal bozukluklar, eklemin işleyişini aksatarak osteoartrit gelişme riskini artırmaktadır. Eklem hastalıkları.Osteoartrit, eşlik eden başka herhangi bir hastalık olmaksızın görülebileceği gibi, eklemlerde görülen özellikle iltihabi nitelikli hastalıkların eklemde yaptığı yapısal bozukluklara bağlı olarak da gelişebilir (“ikincil osteoartrit”). Eklemlerin aşırı kullanılması. Mesleki nedenlerle ya da yaşam tarzına bağlı olarak belirli eklemlerin aşırı kullanılması osteoartrit riskini artırmaktadır.
Osteoartrit Hangi Eklemlerde Görülür?
Osteoartrit en sık diz, kalça, el parmak eklemleri, ayak başparmağı ve omurgada görülür. Diz osteoartriti özellikle bayanlarda sıktır ve artan kilo (şişmanlık) ile görülme olasılığı artar. Genellikle her iki dizi etkiler. Kalça osteoartriti erkeklerde de kadınlar kadar sık görülür. Doğumsal kalça eklemi uyumsuzlukları, kalça ekleminin edinsel hastalıkları ve belirli meslekler (örneğin çiftçilik) kalça osteoartriti için risk faktörleri arasında sayılmaktadır. El parmaklarında, özellikle en uçta bulunan eklemlerde ve baş parmak kökünde görülen osteoartrit, kemik çıkıntılara bağlı olarak eklem şişliklerine neden olabilmektedir. Bu nedenle “nodüllü osteoartrit” olarak bilinmektedir. Genellikle ilk ortaya çıktıklarında ağrılı, kızarık ve şiş olmakla beraber, bir süre sonra kızarıklık ve ağrı geriler. Ayak başparmağında görülen osteoartrit başparmağın dışarı doğru eğrilmesine ve/veya hareketlerinin tama yakın kaybına neden olur. İlk ortaya çıktığında, eldeki nodüller gibi ağrı ve şiş ile birlikte kızarıklık da görülebilir. Bazen yanlışlıkla gut hastalığı gibi yorumlanabilir.
Osteoartrit, omurganın en hareketli bölgeleri olan boyun ve belde de görülebilir. Kemik çıkıntıların sinir kanallarını ya da omurilik boşluğunu daraltmasına bağlı olarak şikayetlere neden olabilir.
Osteoartritin Belirtileri Nelerdir?
Ekle hareketlerinde kısıtlanma ve ağrıdan yakınırlar. Kemik çıkıntılara bağlı olarak eklem şiş görünebilir. Hareket sırasında eklemde çıtırtılar duyulabilir. Ağrı genellikle hareket sırasında ya da günün ilerleyen saatlerinde görülürken, yakınmalar dinlenmeyle rahatlar. Osteoartrit olan ekleme komşu kaslarda zayıflama ve güçsüzlük dikkati çeker. Kaslarda kramplar da görülebilir.
Osteoartrit Tanısı Nasıl Konur?
Hastanın yakınmaları ve muayene bulguları çoğu zaman tanı koymada yeterlidir. Eklemlerin röntgen filmlerinin çekilmesi de, osteoartrit tanısını koyarken çok yardımcı olur. Osteoartrit tanısını koyduran özel bir kan testi yoktur.
Osteoartrit Nasıl Tedavi Edilir?
Osteoartritin tamamen düzelmesini sağlayan bir tedavi yoktur. Aşınmış olan kıkırdak dokusunu yenilemek mümkün değildir.
- Ancak yakınmaların ve kıkırdak harabiyetinin erken döneminde, kıkırdak yapımında kullanılan hammaddelerin yararlı olabildiği düşünülmektedir. İleri aşamada faydası yoktur.
- Kilo kaybı ve düzenli kas geliştirme egzersizleri faydalıdır.
- Öncelikle basit ağrı kesiciler, yetersizlik durumunda antiinflamatuar ilaçlar kullanılır.
- Ağrıların arttığı ve eklemde sıvı biriktiği alevli dönemlerde eklem içine steroid enjeksiyonu yapılabilir.
- Azalmış eklem içi sıvısının yarattığı ağrılar için, eklem içine “hyalüronik asit” enjeksiyonları erken dönemde faydalıdır.
- Fizik tedavi ve rehabilitasyon, kaplıca tedavileri “alevlenme dışı” dönemlerde faydalıdır.
- İleri derecedeki osteoartritte protez kaçınılmazdır ve yaşam kalitesini olumlu yönde etkiler.