Bu yazı Romatolog Dr. Selda Öktem tarafından kaleme alınmıştır. Herkesin anlayabilmesi amacıyla basitleştirilmiş ve sadeleştirilmiştir.
Vaskülit kan damarlarının duvarında iltihaplanma ve hasar gelişmesi demektir. Bunun sonucu olarak o damarın yapısı bozulur. Elastikiyeti bozulursa anevrizma gelişir. Vücut bozulmuş damar duvarını tamir etmeye çalışırken damar tıkanabilir. Eğer hiçbir şekilde tamir gerçekleştirilemezse damar yırtılır. Bu da o damarın beslediği dokunun oksijensiz kalmasına ve ölmesi ile sonuçlanır.
Vaskülit dendiğinde damarın en iç tarafını döşeyen endotel hücrelerinde bir iltihaplanma olduğu akla gelmelidir. Bu iltihaplanma zamanla ilerler ve duvarın diğer katmanlarını da içine alabilir…
Vaskülitler tamamen tek başına (primer) görülebildiği gibi, bazen başka hastalıkların sonucu olarak sonradan tabloya eklenebilirler. Bu durumda sekonder (ikincil) vaskülit adını alırlar.
Şimdiye kadar birçok sınıflandırma yapılmıştır. Ama dünya çapında en kabul gören sınıflandırma iltihaplanan damarın çapına (büyüklüğüne) göre yapılandır.
- Büyük damar vaskülitleri
- Takayasu arteriti
- Dev hücreli arterit
- Orta çaplı damar vaskülitleri
- Poliarteritis nodosa (PAN)
- Kawasaki hastalığı
- Küçük çaplı damar vaskülitleri
- Wegener granülomatozu
- Churg-Strauss sendromu
- Mikroskopik polianjiit
- Henoch-Schönlein purpura
- Esansiyel kriyoglobülinemik vaskülit
- Kutanöz lökositoklastik anjiit
- Sekonder vaskülitlerin tümü*
Vaskülitin oluşma nedenleri ve mekanizmaları oldukça karmaşıktır. Farklı vaskülit tiplerine özgü farklı mekanizmalar vardır…
Özellikle küçük damar vaskülitlerinde ayırıcı tanı yapmak oldukça zordur. Çünkü bu grupta çok sayıda hastalık vardır.
Öncelikle bir kişide vaskülitik bir hastalık olup olmadığını anlamak gerekir. Bunun için bazı yakınma ve bulgular uyarıcıdır. Hangi durumlarda vaskülitten şüphelenmeliyiz?
VASKÜLİT ARAŞTIRMAYI GEREKTİREN NEDENLER
- Açıklanamayan ateş, kilo kaybı, aşırı yorgunluk hali
- Kas ve iskelet belirtileri, özellikle kas ağrısı
- Erkeklerde testis ağrısı
- Nörolojik belirtiler
- Baş ağrısı
- Ani gelişen görme bozuklukları
- Sara nöbetleri, bilinç bulanıklığı, inme (felç)
- Duyu kusurları
- Raynaud fenomeni, parmaklarda yaralar, vücutta kırmızı ve kabarık döküntüler, tırnak diplerinde küçük kanamalar
- Çene ve dilde yemek yerken uyuşma
- Kol ve bacaklarda kısa süreli hareketlerde bile uyuşma, karıncalanma
- Çevresel nabızların zayıflaması veya kaybolması
- Muayene sırasında büyük damarların üzerinde üfürüm duyulması
- Şiddetli karın ağrısı ve zaman zaman kanlı ishaller
- Solunum yolları belirtileri
- Sık sinüzit
- Tekrarlayan astım nöbetleri
- Akciğerlerde kanama (kanlı balgam)
- Akciğer filmlerinde değişik ve farklı gölgeler
- Kanda iltihap testlerinde (özellikle sedimentasyon ve CRP) yükseklik
- Kan sayımında beyaz küre, alerji hücreleri ve trombositlerde artış
Bu tür yakınmaların tamamı aynı kişide görünmez. Hastalığın tipine ve cinsine göre bazıları bulunur. Ama çoğu hastada ortak yakınma enfeksiyon olmaksızın sürekli bir ateş, halsizlik ve istemsiz kilo kaybıdır. Ve hemen hepsinde kandaki iltihap testleri yüksektir.
Kadın ve erkek cinsiyetleri arasında görülme sıklığı açısından belirgin bir farklılık yoktur (Büyük damar vaskülitleri –Takayasu ve dev hücreli arterit- kadınlarda daha sıktır).
Her tür romatizmal hastalıkta olduğu gibi genetik yatkınlık ve bazı çevresel koşullar hastalığa neden olmaktadır.
Tanıda farklı laboratuar testleri, iltihap göstergeleri için kan testlerine başvurulur. Vaskülitlerde tanı için bazen damar anjiyoları, EMG (elektromiyografi), etkilenen organlardan biyopsiler yapılmalıdır. Doku tanısı çok önemlidir. Mikroskopik inceleme bazen bize çok şey söyleyebilir.
Vaskülitlerde kullanılan ilaçların birçoğu ortaktır. Özellikle bağışıklık sistemini baskılayan (immunsupresif) ilaçlar ve kortizon sıklıkla kullanılır. Bunların kullanılma şekli vaskülitin tipine, yaygınlığına ve şiddetine bağlıdır.