Metotreksat Nedir? Romatizmal Hastalıklarda Kullanımı, Yan Etkileri ve Dikkat Edilmesi Gerekenler

Bu yazı Romatolog Dr. Selda Öktem tarafından kaleme alınmıştır. Herkesin anlayabilmesi amacıyla basitleştirilmiş ve sadeleştirilmiştir.

Metotreksat Nedir?

Metotreksat, iltihaplı romatizmal hastalıkların tedavisinde en yaygın kullanılan temel etkili ilaçlardan biridir.

• Aslen kanser tedavisinde yüksek dozlarda kullanılan bir ilaçtır, ancak romatizmal hastalıklarda düşük dozda ve haftada bir kez uygulanır.
• DMARD (hastalık modifiye edici anti-romatizmal ilaçlar) grubuna girer ve hastalığın seyrini değiştirerek eklem hasarını önler.

Metotreksat Hangi Hastalıklarda Kullanılır?

Metotreksat, birçok romatizmal ve otoimmün hastalığın tedavisinde etkili bir ilaçtır:

• Romatoid artrit (RA) – Eklem iltihabını ve hasarını önler.
• Ankilozan spondilit (AS) – Omurga iltihabını baskılar.
• Psöriatik artrit (PsA) – Sedef hastalığına bağlı eklem tutulumu olan hastalarda kullanılır.
• Sistemik lupus eritematozus (SLE) – Organ tutulumlarını azaltmak için kullanılır.
• Dermatomiyozit ve vaskülitler gibi diğer otoimmün hastalıklarda doktorun önerisiyle kullanılabilir.

Metotreksat Nasıl Kullanılır?

Metotreksat yalnızca haftanın bir günü, belirli bir dozda alınır.

• Genellikle “Pazar Hapı” olarak adlandırılır, çünkü hastalar unutmamak için belirli bir günü seçer.
• Aç karnına ve bol suyla alınması önerilir.
• Doktor, hastanın durumuna göre dozu bir veya birkaç doza bölerek ayarlayabilir.

Folik Asit ile Desteklenmelidir

• Metotreksat kullanımı sırasında, yan etkileri azaltmak için folik asit (B9 vitamini) kullanılması gerekir.
• Folik asitin hangi gün ve hangi dozda alınacağını doktor belirler.

Metotreksatın Yan Etkileri Nelerdir?

Metotreksat genellikle güvenli bir ilaçtır, ancak bazı yan etkiler görülebilir.

1. Hafif Yan Etkiler

• İlacın alındığı gün bulantı, kusma, ishal ve halsizlik görülebilir.
• Folik asit kullanımı, bu yan etkileri azaltmaya yardımcı olabilir.

2. Karaciğer ve Böbrek Üzerine Etkileri

• Uzun süreli kullanımda karaciğer enzimlerinde yükselme olabilir.
• Düzenli kan testleri ile takip edilmelidir.

3. Bağışıklık Sistemi Üzerindeki Etkileri

• Metotreksat bağışıklık sistemini baskılayarak enfeksiyonlara karşı duyarlılığı artırabilir.

4. Akciğer Problemleri (Nadir Ama Ciddi!)

• Kuru öksürük ve nefes darlığı gelişirse, ilaç hemen kesilmeli ve doktora başvurulmalıdır.
• Bu durum, ilaca bağlı akciğer hasarının bir belirtisi olabilir.

5. Saç Dökülmesi ve Cilt Hassasiyeti

• Metotreksat nadiren saç dökülmesine neden olabilir.
• Cilt hassasiyetine yol açarak güneş ışığına karşı duyarlılığı artırabilir.

Metotreksat Kullanırken Dikkat Edilmesi Gerekenler

Alkol tüketiminden kaçınılmalıdır.

• Metotreksat karaciğeri etkileyebileceğinden, alkol tüketimi ciddi hasara yol açabilir.
• Alkol almamak, karaciğerin korunması açısından önemlidir.

Düzenli kan testleri yaptırılmalıdır.

• Metotreksat kullanırken belirli aralıklarla karaciğer enzimleri, böbrek fonksiyonları ve kan sayımı testleri yapılmalıdır.

Gebelik ve doğum kontrolü önemlidir.

• Metotreksat gebelik sırasında kesinlikle kullanılmamalıdır, çünkü ciddi doğum kusurlarına yol açabilir.
• Kadın hastalar gebelik planlıyorsa, metotreksatı bırakmadan önce en az 3 ay beklemelidir.
• Erkek hastalar da çocuk sahibi olmadan önce en az 3 ay ilacı bırakmalıdır.

Ağız ve diş sağlığına dikkat edilmelidir.

• Metotreksat, bağışıklık sistemini baskılayarak ağız içinde yaralara (aftlara) neden olabilir.
• Diş eti sağlığına dikkat edilmeli, düzenli diş kontrolleri yapılmalıdır.

Metotreksat Kullanırken Sık Sorulan Sorular (SSS)

1. Metotreksat kanser ilacı mı?

• Evet, kanser tedavisinde yüksek dozlarda kullanılan bir ilaçtır.
• Ancak romatizmal hastalıklarda düşük dozda ve haftada bir kez kullanıldığı için “romatizma ilacı” olarak kabul edilmelidir.

2. Metotreksat kilo aldırır mı?

• Genellikle kilo aldırmaz. Ancak hastalığın aktivitesine ve kortizon kullanımı gibi ek tedavilere bağlı olarak kilo değişiklikleri olabilir.

3. Metotreksat hemen etkisini gösterir mi?

• Hayır, ilacın tam etkisini göstermesi 4-6 hafta sürebilir.
• Bu süreçte doktor kontrollerine düzenli olarak devam edilmelidir.

4. Metotreksat kullanımında hangi gıdalardan kaçınılmalıdır?

• Alkol kesinlikle tüketilmemelidir.
• Folik asit içeriği yüksek besinlerin (yeşil yapraklı sebzeler gibi) aşırı tüketimi ilacın etkisini değiştirebilir.

5. Metotreksat uzun süre kullanılabilir mi?

• Evet, doktor kontrolü altında uzun süreli kullanım mümkündür.
• Ancak düzenli kan testleri ile yan etkiler takip edilmelidir.